Türkiye ilk önemli ansiklopedinin Fransa’da yayınlanmasından yaklaşık 250 sene sonra TDV İslâm Ansiklopedisi’nin neşrini tamamlayarak kendi ansiklopedisine kavuştu
892’de Londra’daki Şarkiyatçılar Kongresi’ndeWilliam Robertson Smith tarafından bir İslâm Ansiklopedisi hazırlanması gündeme getirildi. Kongreden sonra kurulan komisyonlar 1902’ye kadar çalışmıştır. Ansiklopedinin neşri ise, 1683’ten itibaren Arabiyat alanında eser yayınlayan E. J. Brill (Leiden) yayınevine verildi. 1908’de yayınlanmaya başlayan ansiklopedi 1936’da 4 büyük cilt ve 6176 madde başlığıyla tamamlandı.
İslam ülkeleri hakkında bilgiler
Ansiklopedinin yayınlanma amacı Hollanda, İngiltere ve Fransa gibi sömürgeci devletlere hâkimiyetleri altındaki İslâm ülkeleri hakkında bilgi üretmekti. Bu yüzden ansiklopedideMüslümanlar açısından önemli birçok madde kaleme alınmamış, Avrupalılar için önem taşıyan konular ön plana çıkarılmıştı. En önemli nokta ise İslâmiyet’le ilgili maddelerin Hıristiyan gözüyle kaleme alınmasıydı.
Bütün eksikliklerine rağmen ilk olması sebebiyle ansiklopedi büyük yankı uyandırdı. Türkçe, Arapça, Farsça ve Urduca’ya çevrildi. Ansiklopediler belli bir süre sonra eskirler ve yenilenmeleri gerekir. Bu yüzden The Encyclopaedia of Islam, 1954’ten itibaren daha da genişletilip, Türk bilim adamlarından da destek alarak yeniden neşredilmiştir. Bu sefer ansiklopedi İngilizce ve Fransızca olarak çıkmıştır. Günümüzde bu ansiklopedinin üçüncü neşri yapılıyor.
İslâm Ansiklopedisi
Encyclopaedia of Is, 1940’tan itibaren Türkçe’ye çevrilip, bazı maddeler tadil ve ikmal edilerek “İslâm Ansiklopedisi” adıyla yayınlanmaya başlandı. Ansiklopedi, İstanbul Üniversitesi’ndeki bilim adamlarının teşkil ettiği heyet tarafından Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yayınlanmıştır. “İslâm Ansiklopedisi” 1987’de 15 cilt olarak tamamlandı. Ansiklopedi, “Leyden tab’ı esas tutelif, tâdil, ikmal ve tercüme su” yayınlanmıştı. Özellikle Türkler’le ilgili maddeler yeniden yazılmıştır. Ansiklopedideki toplam madde sayısının yaklaşık üçte ikisi tercüme, üçte biri teliftir.
Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi
Türkiye Diyanet Vakfı, 1983’ten itibaren yeni bir İslâm Ansiklopedisi için hazırlığa başlamış ve bu amaçla bir araştırma merkezi ve kütüphane kurulmuştur. 1988’de ilk fasikülü çıkan yeni İslâm Ansiklopedisi önceki ansiklopedilerden farklı olarak resimliydi. Ayrıca Türkiye’nin sosyal bilimlerde ulaştığı seviyeyi göstermesi açısından maddelerin yüzde 90’ından fazlası yerli bilim adamları tarafından kaleme alınmaktaydı. TDV İslâm Ansiklopedisi, yayına başlamasından 25 yıl sonra geçtiğimiz günlerde Türkiye’nin en önemli hukuk tarihçilerinden Prof. Dr. Mehmet Akif Aydın’ın başkanlığı sırasında 44’üncü cildini çıkarıp neşrini tamamlandı.
Millet olarak kendimizi aşırı tenkit ederiz, fazla beğenmeyiz ve bu durum da iş yapmamızı engeller. Bu ansiklopedi Türk milletinin iyi bir organizasyon yapıldığında neler yapabileceğinin önemli bir göstergesidir. Türkiye’de sosyal bilimler alanında bu ansiklopediyle önemli bir seviyeye ulaşılmıştır. TDV İslâm Ansiklopedisi, İslam dini, tarihi, kültürü ve medeniyeti, edebiyat, güzel sanatlar ve felsefe alanlarında binlerce maddeden oluşuyor. İslâm kültür mirası bu ansiklopediyle yazılı hale gelmiştir.
Gerçek bir kütüphane
Türk bilim adamları yurtdışına çıktıkları zaman birkaç şeye gıpta ile bakarlar. Bunların birincisi kütüphanelerdir. İkinci araştırma merkezleri, üçüncüsü ise farklı milletlerin kendilerinin hazırladıkları ansiklopedileridir.
1984’te üniversite eğitimime başlamamdan itibaren bu üç konu benim de en önem verdiğim ve ülkemde gerçekleşmesini istediğim şeylerin başında geliyordu. Araştırmacıya gerçek manada hizmet eden kütüphanelerimiz olmaması ve derleme kanununa rağmen birçok kitabın kütüphanelerimize ulaşmaması sebebiyle gençlik yıllarım kitap ve dergi toplamayla geçti. Bu eserlere para yetiştirmenin yanı sıra koyacak yer bulma da en büyük meselemdi. Ancak şimdiki genç araştırmacılar bu sıkıntıları yaşamıyorlar.
Günümüzde Türkiye Diyanet Vakfı tarafından kurulan İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Kütüphanesi gibi dünyanın en önemli araştırma kütüphanelerinden birisi Üsküdar Bağlarbaşı’nda hizmet veriyor. Kütüphane müdürü Birol Ülker ve kütüphane çalışanları işlerini severek yaptıkları için araştırmacılara zorluk çıkarmak yerine her türlü kolaylığı sağlıyorlar.
Haftanın 7 günü gece 23’e kadar hizmet
Lisansüstü eğitimim sırasında yurtdışında geceleri ve hafta sonları açık olan ve açık raf sistemiyle çalışan kütüphaneleri duyup, bizde niye böyle kütüphaneler olmaz diye düşünür, meslektaşlarımız arasında dertleşirdik. İSAM Kütüphanesi gece 23.00’e kadar açık bir kütüphane. Haftanın yedi günü hizmet veriyor. Artık araştırmacıların eskiden olduğu gibi pazartesi gelse de kütüphaneye gitsem veya saat 16.30 oldu kütüphaneyi kapatacaklar diye dertleri yok.
Ansiklopedi
18. yüzyıl Avrupa tarihinde “Aydınlanma Yüzyılı” diye isimlendirilir. Aydınlanmanın vatanı olarak da Fransa bilinir. Fransa’nın aydınlanma sürecinin bayraktarlığını yapmasının en önemli sebeplerinden biri, kısaca “Encyclopedie” olarak bilinen “Encyclopedie ou dictionnaire raisonne des sciences, des arts et des metiers (Ansiklopedi ya da Bilimlerin, Sanatların ve Mesleklerin Sınıflandırılmış Sözlüğü) yayınlanmasıdır.
Encyclopedie, “her türlü ve her çağda, insan aklının çabalarının genel bir görünümünü” vermek iddiasıyla 1751’de yayımlanmaya başlanmıştır. Editörlüğünü Denis Diderot ve Jean le Rond Alembert’in yaptığı ansiklopedi 1772’de tamamlanmıştır. Toplam 33 cilt olan Encyclopedie, Montesquie, Voltaire, Rousseau, d’Alembert, Buffon, Quesnay ve Helvetius gibi devrin önde gelen 150’den fazla yazar ve düşünürünün yazılarını ihtiva eder.
Yüzde 93’ü yerli
TDV İslâm Ansiklopedisi, 44 cilt. Bu 44 ciltte 15.226 madde başlığı yer alıyor. Alt başlıklarla birlikte madde sayısı 16.855. 15.752 madde Türkiye’den müellifler tarafından kaleme alınmış. Yurtdışı yazarların kaleme aldığı madde sayısı ise 1103. Ansiklopedi maddelerinin yaklaşık yüzde 93’ü Türk ilim adamlarına ait. Toplam müellif sayısı ise 1.928.
Araştırmacı kütüphanesi
İSAM Kütüphanesi, lisansüstüne hizmet veren bir kütüphane. Yüksek lisans ve üstü eğitim yapan araştırmacılara açık. Kütüphanede yaklaşık 300 bin eser var. Bu eserlerin bir kısmı Orhan Şaik Gökyay, Nejat Göyünç ve Albert Hourani gibi birçok önemli araştırmacının kütüphanesinden İSAM’a intikal etmiş.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder