TDV İslâm Ansiklopedisi tamamlandı

Türkiye ilk önemli ansiklopedinin Fransa’da yayınlanmasından yaklaşık 250 sene sonra TDV İslâm Ansiklopedisi’nin neşrini tamamlayarak kendi ansiklopedisine kavuştu
892’de Londra’daki Şarkiyatçılar Kongresi’ndeWilliam Robertson Smith tarafından bir İslâm Ansiklopedisi hazırlanması gündeme getirildi. Kongreden sonra kurulan komisyonlar 1902’ye kadar çalışmıştır. Ansiklopedinin neşri ise, 1683’ten itibaren Arabiyat alanında eser yayınlayan E. J. Brill (Leiden) yayınevine verildi. 1908’de yayınlanmaya başlayan ansiklopedi 1936’da 4 büyük cilt ve 6176 madde başlığıyla tamamlandı.

İslam ülkeleri hakkında bilgiler

Ansiklopedinin yayınlanma amacı Hollanda, İngiltere ve Fransa gibi sömürgeci devletlere hâkimiyetleri altındaki İslâm ülkeleri hakkında bilgi üretmekti. Bu yüzden ansiklopedideMüslümanlar açısından önemli birçok madde kaleme alınmamış, Avrupalılar için önem taşıyan konular ön plana çıkarılmıştı. En önemli nokta ise İslâmiyet’le ilgili maddelerin Hıristiyan gözüyle kaleme alınmasıydı.

Bütün eksikliklerine rağmen ilk olması sebebiyle ansiklopedi büyük yankı uyandırdı. Türkçe, Arapça, Farsça ve Urduca’ya çevrildi. Ansiklopediler belli bir süre sonra eskirler ve yenilenmeleri gerekir. Bu yüzden The Encyclopaedia of Islam, 1954’ten itibaren daha da genişletilip, Türk bilim adamlarından da destek alarak yeniden neşredilmiştir. Bu sefer ansiklopedi İngilizce ve Fransızca olarak çıkmıştır. Günümüzde bu ansiklopedinin üçüncü neşri yapılıyor.

İslâm Ansiklopedisi

Encyclopaedia of Is, 1940’tan itibaren Türkçe’ye çevrilip, bazı maddeler tadil ve ikmal edilerek “İslâm Ansiklopedisi” adıyla yayınlanmaya başlandı. Ansiklopedi, İstanbul Üniversitesi’ndeki bilim adamlarının teşkil ettiği heyet tarafından Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yayınlanmıştır. “İslâm Ansiklopedisi” 1987’de 15 cilt olarak tamamlandı. Ansiklopedi, “Leyden tab’ı esas tutelif, tâdil, ikmal ve tercüme su” yayınlanmıştı. Özellikle Türkler’le ilgili maddeler yeniden yazılmıştır. Ansiklopedideki toplam madde sayısının yaklaşık üçte ikisi tercüme, üçte biri teliftir.

Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi

Tür­ki­ye Di­ya­net Vak­fı, 1983’ten iti­ba­ren ye­ni bir İs­lâm An­sik­lo­pe­di­si için ha­zır­lı­ğa baş­la­mış ve bu amaç­la bir araş­tır­ma mer­ke­zi ve kü­tüp­ha­ne ku­rul­muş­tur. 1988’de ilk fa­si­kü­lü çı­kan ye­ni İs­lâm An­sik­lo­pe­di­si ön­ce­ki an­sik­lo­pe­di­ler­den fark­lı ola­rak re­sim­liy­di. Ay­rı­ca Tür­ki­ye­’nin sos­yal bi­lim­ler­de ulaş­tı­ğı se­vi­ye­yi gös­ter­me­si açı­sın­dan mad­de­le­rin yüz­de 90’ın­dan faz­la­sı yer­li bi­lim adam­la­rı ta­ra­fın­dan ka­le­me alın­mak­tay­dı. TDV İs­lâm An­sik­lo­pe­di­si, ya­yı­na baş­la­ma­sın­dan 25 yıl son­ra geç­ti­ği­miz gün­ler­de Tür­ki­ye­’nin en önem­li hu­kuk ta­rih­çi­le­rin­den Prof. Dr. Meh­met Akif Ay­dı­n’­ın baş­kan­lı­ğı sı­ra­sın­da 44’ün­cü cil­di­ni çı­ka­rıp neş­ri­ni ta­mam­lan­dı.

Mil­let ola­rak ken­di­mi­zi aşı­rı ten­kit ede­riz, faz­la be­ğen­me­yiz ve bu du­rum da iş yap­ma­mı­zı en­gel­ler. Bu an­sik­lo­pe­di Türk mil­le­ti­nin iyi bir or­ga­ni­zas­yon ya­pıl­dı­ğın­da ne­ler ya­pa­bi­le­ce­ği­nin önem­li bir gös­ter­ge­si­dir. Tür­ki­ye­’de sos­yal bi­lim­ler ala­nın­da bu an­sik­lo­pe­diy­le önem­li bir se­vi­ye­ye ula­şıl­mış­tır. TDV İs­lâm An­sik­lo­pe­di­si, İs­lam di­ni, ta­ri­hi, kül­tü­rü ve me­de­ni­ye­ti, ede­bi­yat, gü­zel sa­nat­lar ve fel­se­fe alan­la­rın­da bin­ler­ce mad­de­den olu­şu­yor. İs­lâm kül­tür mi­ra­sı bu an­sik­lo­pe­diy­le ya­zı­lı ha­le gel­miş­tir.

Gerçek bir kütüphane

Türk bi­lim adam­la­rı yurt­dı­şı­na çık­tık­la­rı za­man bir­kaç şe­ye gıp­ta ile ba­kar­lar. Bun­la­rın bi­rin­ci­si kü­tüp­ha­ne­ler­dir. İkin­ci araş­tır­ma mer­kez­le­ri, üçün­cü­sü ise fark­lı mil­let­le­rin ken­di­le­ri­nin ha­zır­la­dık­la­rı an­sik­lo­pe­di­le­ri­dir.

1984’te üni­ver­si­te eği­ti­mi­me baş­la­mam­dan iti­ba­ren bu üç ko­nu be­nim de en önem ver­di­ğim ve ül­kem­de ger­çek­leş­me­si­ni is­te­di­ğim şey­le­rin ba­şın­da ge­li­yor­du. Araş­tır­ma­cı­ya ger­çek ma­na­da hiz­met eden kü­tüp­ha­ne­le­ri­miz ol­ma­ma­sı ve der­le­me ka­nu­nu­na rağ­men bir­çok ki­ta­bın kü­tüp­ha­ne­le­ri­mi­ze ulaş­ma­ma­sı se­be­biy­le genç­lik yıl­la­rım ki­tap ve der­gi top­la­may­la geç­ti. Bu eser­le­re pa­ra ye­tiş­tir­me­nin ya­nı sı­ra ko­ya­cak yer bul­ma da en bü­yük me­se­lem­di. An­cak şim­di­ki genç araş­tır­ma­cı­lar bu sı­kın­tı­la­rı ya­şa­mı­yor­lar.

Gü­nü­müz­de Tür­ki­ye Di­ya­net Vak­fı ta­ra­fın­dan ku­ru­lan İs­lam Araş­tır­ma­la­rı Mer­ke­zi (İSAM) Kü­tüp­ha­ne­si gi­bi dün­ya­nın en önem­li araş­tır­ma kü­tüp­ha­ne­le­rin­den bi­ri­si Üs­kü­dar Bağ­lar­ba­şı­’n­da hiz­met ve­ri­yor. Kü­tüp­ha­ne mü­dü­rü Bi­rol Ül­ker ve kü­tüp­ha­ne ça­lı­şan­la­rı iş­le­ri­ni se­ve­rek yap­tık­la­rı için araş­tır­ma­cı­la­ra zor­luk çı­kar­mak ye­ri­ne her tür­lü ko­lay­lı­ğı sağ­lı­yor­lar.

Haftanın 7 günü gece 23’e kadar hizmet

Li­san­süs­tü eği­ti­mim sı­ra­sın­da yurt­dı­şın­da ge­ce­le­ri ve haf­ta son­la­rı açık olan ve açık raf sis­te­miy­le ça­lı­şan kü­tüp­ha­ne­le­ri du­yup, biz­de ni­ye böy­le kü­tüp­ha­ne­ler ol­maz di­ye dü­şü­nür, mes­lek­taş­la­rı­mız ara­sın­da dert­le­şir­dik. İSAM Kü­tüp­ha­ne­si ge­ce 23.00’e ka­dar açık bir kü­tüp­ha­ne. Haf­ta­nın ye­di gü­nü hiz­met ve­ri­yor. Ar­tık araş­tır­ma­cı­la­rın es­ki­den ol­du­ğu gi­bi pa­zar­te­si gel­se de kü­tüp­ha­ne­ye git­sem ve­ya sa­at 16.30 ol­du kü­tüp­ha­ne­yi ka­pa­ta­cak­lar di­ye dert­le­ri yok. 

Ansiklopedi

18. yüzyıl Avrupa tarihinde “Aydınlanma Yüzyılı” diye isimlendirilir. Aydınlanmanın vatanı olarak da Fransa bilinir. Fransa’nın aydınlanma sürecinin bayraktarlığını yapmasının en önemli sebeplerinden biri, kısaca “Encyclopedie” olarak bilinen “Encyclopedie ou dictionnaire raisonne des sciences, des arts et des metiers (Ansiklopedi ya da Bilimlerin, Sanatların ve Mesleklerin Sınıflandırılmış Sözlüğü) yayınlanmasıdır.

Encyclopedie, “her türlü ve her çağda, insan aklının çabalarının genel bir görünümünü” vermek iddiasıyla 1751’de yayımlanmaya başlanmıştır. Editörlüğünü Denis Diderot ve Jean le Rond Alembert’in yaptığı ansiklopedi 1772’de tamamlanmıştır. Toplam 33 cilt olan Encyclopedie, Montesquie, Voltaire, Rousseau, d’Alembert, Buffon, Quesnay ve Helvetius gibi devrin önde gelen 150’den fazla yazar ve düşünürünün yazılarını ihtiva eder.

Yüzde 93’ü yerli

TDV İslâm Ansiklopedisi, 44 cilt. Bu 44 ciltte 15.226 madde başlığı yer alıyor. Alt başlıklarla birlikte madde sayısı 16.855. 15.752 madde Türkiye’den müellifler tarafından kaleme alınmış. Yurtdışı yazarların kaleme aldığı madde sayısı ise 1103. Ansiklopedi maddelerinin yaklaşık yüzde 93’ü Türk ilim adamlarına ait. Toplam müellif sayısı ise 1.928.

Araştırmacı kütüphanesi

İSAM Kütüphanesi, lisansüstüne hizmet veren bir kütüphane. Yüksek lisans ve üstü eğitim yapan araştırmacılara açık. Kütüphanede yaklaşık 300 bin eser var. Bu eserlerin bir kısmı Orhan Şaik Gökyay, Nejat Göyünç ve Albert Hourani gibi birçok önemli araştırmacının kütüphanesinden İSAM’a intikal etmiş.