-ERMENİ Hıncak örgütü eylem başkanı Haçinli Murat, İngiltere’nin desteği ile 1894 yılında Siirt’in Sason dağlarına geldi. Ve kendisine “Şeyh Murat” lakabı ile Kürtler arasında dini propoganda yapmaya başladı.
-Murat’ın asıl amacı, Diyarbakır yöresinde karışıklıklar çıkarmak, halk ile Osmanlı yönetimini karşı karşıya getirmekti.
-Murat’ın arka planda en büyük desteği de İngiltere’nin Halep Konsolosu veriyordu.
Siyasi merkez olarak da Londra seçildi. Londra’da silahlı Ermeni olaylarına destek verecek olan Lord Bryce bulundu. Ve kısa zamanda İngiltere Parlamentosundan 12 kişi bulunarak “İngiliz-Ermeni Birlikteliği” kuruldu. Bu gelişmelerden sonra Ermeni silahlı hareketleri İngiltere’nin dünya çıkarları doğrultusunda yönlendirilecekti. O sırada İngiltere’nin Başbakanı Lord Salisbury idi. Ve de İngiltere krallığının başında da Kraliçe Viktorya bulunuyordu. Osmanlı Padişahı Abdülhamit zamanında Osmanlı-İngiliz siyasi ve ekonomik ilişkileri olumsuz yönde gelişmiş, İngiltere Devleti, kısa zaman içinde dünyanın en zengin petrol kaynaklarının Osmanlı’ya bağlı Mezepotomya bölgesinde bulunduğunu keşfetmiş ve bu enerji kaynaklarının kendi şirketlerine imtiyaz olarak verilmesini istemişti. Osmanlı Padişahı ise İngiltere’nin bu siyasi yaklaşımını kabul etmemiş, özelikle Filistin’e Yahudi göçü ve yerleşimine yasaklamalar getirmişti. Musul-Kerkük petrol kaynakları başta olmak üzere önemli maden arazileri Padişahın şahsi mülkü haline getirilmiş İngiltere’nin stratejik ekonomik çıkarlarına sed çekilmişti. Abdülhamit bu politikayı uygularken bir başka Avrupa ülkesi olan Almanya ile yakın işbirliği içine girmişti. Ve 1890’lı yılların başlarında Alman İmparatoru Wilhelm, İstanbul’a ziyaret yaparak Berlin’den-Bağdat’a kadar uzanacak olan demiryolu hattı inşasında imtiyaz hakları Alman şirketlere verilmişti. İngiltere için, Osmanlı-Alman siyasi ittifakını parçalamanın en basit yolu Anadolu’nun göbeğindeki Ermeni siyasi ve şiddet hareketlerine her türlü desteği vermekti. Hınçak Komitasının merkezinin Cenevre’den Londra’ya alınması ve Hükümet desteği verilmesinin arkasında yatan amaçların kısa özeti böyle idi.Bu gelişmeler ışığında sahnede kullanılacak piyonlara ihtiyaç vardı. Ve bunlar da kendilerini kahramanlar olarak gören Haçinli Hamparsum Boyacıyan ve onun gibi gençler idi.
MURAD SASON DAĞLARINDA EYLEMDE
Murad, 1894 yılı içinde Akdeniz’de yol alan bir deniz aracı ile İskenderun körfezine geldi. Ve Samandağ sahillerinden karaya çıktı. O’nun gelişini Osmanlı sahil güvenlik güçleri haber alamadı. Yanında Hınçak Komitasına mensup arkadaşları vardı. Önce Diyarbakır ve daha sonra Siirt yöresine Sason dağlarına geldi. Yanandı bulunan 11 arkadaşı ile birlikte ermeni köylerine silahlı direniş için eylem yapılacağı haberi ulaştırıldı. Özelikle yöredeki Ermenilerin Kürt aşiretlerinin baskısından kurtulmaları,Osmanlı yönetimine vergi vermemeleri mesajları verilmişti. Eylem yeri olarak SASON dağları seçildi. Kısa süre içinde 3000 civarında silahlı eylemci toplandı. Yakanlarda bulunan karakollara saldırılar yapmak, Bekiranlı Kürt aşiretini korkutarak kaçırmak ve Muş şehrine saldırarak askeri depolardaki silah ve cephanelere el koyup Bitlis ve Van yöresinde geniş çaplı isyan hareketini başlatmayı amaç edinmişlerdi. Eylem esnasında İngiltere’nin Halep ve Van Konsoloslarının yardımlarının kendileri ile birlikte olacağını ileri sürüyorlardı.
Hamparsum Boyacıyan veya Murat silahlı eylemleri sırasında: “Osmanlı Hükümeti aleyhinde hareket ederler ise İngiltere’den balonla kendilerine yardım için asker geleceğini” açıklıyordu (4). Murat topladığı adamlarına “Yaşasın kahraman Murat” sloganları attırdı. 1894 yılı temmuz ayı içinde başlayan Sason isyanı kısa sürede Talori dağlarına yayıldı.
Murat ve adamlarının silahlı eylemlerinde gerçekleştirdikleri olaylar Osmanlı Arşiv belgesine şu sözlerle yansıdı: “…Muş’a hücuma cesaret edememişlerdir.Bunun üzerine Andok dağındaki cemiyetten kollar teşkil ederek civarında bulunan Bekiran ve Badikan aşiretleri üzerine taraf taraf hücum ile insanlar öldürülmüş, malları alınmış,bununla da kani olunmayarak Bekiran reislerinden Ömer Ağa’nın kardeşi oğlu Hacı’nın karnını barutla doldurarak patlatmış parçalamış ve Geligüzan köyünde yaşayan üç-dört İslam hanesinde yaşayanların (kadınların ve kızların) ırzlarına saldırdıktan sonra biçareleri yürekler dayanamayacak surette öldürüp erkeklerin boynuna haç takıp gezdirmiş. Diğer bazı Müslümanların gözlerini çıkarıp kulaklarını kesmek ve din ve devlete en çağır küfürler ederek “Yaşasın karalımız Murat” diye bağırmışlardır”(5).
Osmanlı askerleri Murat ve adamlarının isyanını önlemek için çok acele tedbirler aldılar. Murat, Sason dağlarında bir mağarada kıstırıldı ve yakalandı. Bitlis’te Divanı Harp mahkemesinde yargılandı, idam cezası aldı. Ancak özelikle İngiltere konsolos ve Avrupalı ülkelerin mahkemeye müdahaleleri sonucu idam cezası yerini ömür boyu hapis cezasına çevrildi. Libya çöllerinde ücra bir yerde cezasını çekmesine karar verildi. Hamparsum Boyacıyan veya Murat’ın Sason eylemleri ile ilgili olarak Osmanlı Devleti’nin arşiv belgelerinin baş kısmına şu sözler yazıldı: “ an asıl Adana’da Haçin kasabası ahalisinden olup”…Yani aslen Adana’nın Haçin kasabası halkındandır.
1894 yılı içinde Murat, Sason dağlarına eylem için giderken ağabeyi Jiraryr’da “MORUK” takma ismini alarak Kayseri ve Yozgat taraflarına geldi. Hınçak Komitasının silahlı eylemlerini yönetirken yakalandı,yargılandı ve idam edildi.
Bu olaylardan sonra HINÇAK KOMİTASI, kendi propoğanda yayınlarında Murat ve Jiraryr’ı kahraman gösteren afişler bastırdı. Murat,gençlik resmi ile keskin bakışlı bir dava adamı gibi görünüyor,ağabeyi ise uzun sakaları ile insana ürperti veren şeytani duygulara sahip bir din adamı ve öğretmen görüntüsünü yansıtıyor.
…Devamı var…
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder