-Ermeni asıllı Haçinli Murat, 19004 yılında Libya çöllerinde cezaevinde iken Hınçak örgütü tarafından kaçırıldı. Tunus üzerinden Avrupa ülkelerine gitti.
-1908 yılında II. Meşrutiyetin ilanı üzerine Adana’ya geldi. Hürriyet ve demokrasi kahramanı olarak tanıtıldı. Adana milletvekili oldu.
-Ve Murat 1915 yılında Osmanlı Rus savaşı devam ederken 30 bin civarında Anadolu Ermenisinin silahları ile birlikte sınırı geçip Kafkaslara gitmeleri çalışmalarını yürüttü.
-Osmanlı yönetimi tarafından suçlu göründü. Tutuklandı. Kayseri cezaevinde idam edildi.
Murat, Libya çöllerinde tutuklu bulunduğu cezaevinde Hınçak komitasının bir tertibi sonucu 1904 yılı içinde kaçmayı başardı. Ve saklandı. 1908 yılı temmuz ayı içinde Osmanlı ülkesinde İttihat ve Terakki Partisi’nin askeri darbesi sonucu II. Meşrutiyet ilan edildi. Ülke genelinde özgürlüklerin önündeki engeller kaldırılıyor, mahkumlar için af çıkarılıyor,siyasi yasaklar önündeki kısıtlamalar da sona eriyor,siyasi partiler de kuruluyordu.Yani özetle Osmanlı ülkesine demokrasi geliyordu. Murat veya
Hamparsum Boyacıyan, meşrutiyetin sağladığı özgürlük ortamından yararlanarak memleketi olan Adana vilayeti,Kozan sancağı ve Haçin kasabasına geldi. Geçmişte yaşanan olayların gerçeği ne olursa olsun o,Haçin’de bir kahraman gibi karşılandı. Ve arkasından Adana vilayeti genelinde seçimler yapıldı. “Hamparsum Boyacıyan Murat” adıyla milletvekili seçildi. Osmanlı parlamentosuna girdi. Bundan sonrası bir zamanların silahlı eylemcisi olan Murat şimdi insan hakları ve demokrasiyi savunan saygın bir demokrat görünümü ile yeni rolünü oynamaya başladı. Osmanlı parlamentosunda,padişahın da huzurunda.
VE ADANA’DA İÇ SAVAŞ YAŞANDI
Rumi takvim’in 31 Mart 1325’i (miladi-13 Nisan 1909) gösterdiği günde İstanbul’da Padişah II. Abdülhamit’i devirmek için irtica isyanı çıkarılmış, Hareket ordusu olaylara müdahale etmişti. Ertesi 14 Nisan günü Adana şehir yakınlarında bahçelerde 2 Türk öldürüldü. Ölen Türk’ün yakınları Adana Valiliğine suçluların yakalanması için şikayette bulunmak üzere gittiler. Olayları planlayan Ermeni silahlı güçler, silah atışı yaparak Türklerin gözünü korkutmak istediler. Adana şehir merkezindeki Türk ve Ermeni mahalleler arasında çatışmalar yaygınlaştı, ölen ve yaralananlar vardı. Atışmalar bir hafta kadar sürdü. İngiliz Askeri Ataşesi Dougthy Wylie, Mersin’den Adana’ya geldi. Türk ve Ermeni ileri gelenlerinden “nasihatçı heyetleri” kurdu. Şehir mahallelerinde gerilimi azaltmaları için çağrıda bulunmaları görevi verdi. Bu arada Osmanlı Hükümeti de Adana’da kanlı olayların yayılmaması için İstanbul’dan gemiler ile asker göndermişti. Askerler Seyhan nehri kıyısındaki Kumluk denilen yerde çadır kamp kurdular.
25 Nisan 1909 günü. Adana şehrinin Tepebağ bölgesinden yüksekçe bir yerden askerlerin çadır kampına makineli tüfenkler ile ateş açıldı. Askerlerden ölenler oldu. Yaşananlar planlı bir “iç savaş”ın ayak sesleri idi. Askerler savaş düzeni aldılar. Ermeni mahallelerine doğru askeri harekat başladı. Sokak sokak, ev ev çatışmalar bütün şehre yayıldı. Adana yanıyordu. Binlerce yılın hatırası tarihi Adana şehri kısa sürede yandı, enkaza dönüştü. Şehrin ana caddelerinde hayatta kalan insanlar harabeler ve cesetler arasında yürümeye başladılar. Türkler ve Ermeniler’den binlerce insan ölmüştü. Adına “İğtişaş” denilen bu iç savaşın bilançosu ağır oldu. Ermeni örgütlerin beklentisi olan denizden yabancı ülkelerin gemilerle müdahale etmesi hayalleri gerçekleşmedi. Mayıs 1909 başlarında Adana yanmış yıkılmış harabe bir şehirdi, binlerce insanın öldüğü. Ve savaş içinde bitiminde Adana şehir merkezindeki ABD’li misyonerler olayları belgelemek için fotoğraflar çekmeye başladılar.
VE MURAT İDAM EDİLDİ
1915 yılı geldiğinde Osmanlı’nın tehcir kararı alması ile birlikte Hınçak Partisi’nin lider ve yöneticileri tutuklandı. Kozan milletvekili Hamparsum Boyacıyan da tutuklananlar arasında idi. Kayseri’ye gönderildi ve 1915 yılı ağustos ayı içinde de idam edildi.
Haçinli Hamparsum Boyacıyan’dan geriye ne kaldı? Sorusunun cevabı ise onun Hınçak partisi kahramanları konusunu işleyen tablolardaki gençlik ve doktorluk dönemini yansıtan görüntüsü ile ilerlemiş yaşında saçları ağarmış portesidir.
Dipnotları
1.”www.wikipedia, “Girayr”
2.Osmanlı Arşivi, A.MKT,MHM,750/14
3.Hüseyin Nazım Paşa, Ermeni Olayları Tarihi-I,Ankara-1998, s.2-4
4.Osmanlı Arşivi, A.MKT, MHM, 750/14,Sadrazamlık makamından Hariciye Nezaretine gelen 10 Eylül 1310 Tarihli Yazı
5.Osmanlı Arşivi,Y.EE,66/12 ; Osmanlı Belgelerinde Ermeni İsyanları (1878-1895) I, Ankara-2008,s.97-128
Ayrıntılar için bak. http://www.cezmiyurtsever.com/ ve HAÇİN kitabı
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder